Karty kontrolne to prosta technika graficzna pozwalająca na monitorowanie zachowania się procesu ze względu na zmienność w czasie. W zależności od sposobu konstrukcji karty może ona służyć do oceny stabilności procesu w znaczeniu statystycznym (w przypadku gdy jest konstruowana za pomocą tzw. metody stabilizacyjnej tj. na podstawie wstępnych danych pochodzących z procesu), bądź do weryfikacji czy proces spełnia określone wymagania np. co do zdolności jakościowej (gdy jest konstruowana metodą projektową).
Od roku 2012 do chwili obecnej ukazują się kolejne części normy ISO 7870 „Control charts” przedstawiające szczegółowo sposób i możliwości wykorzystania kart kontrolnych do monitorowania procesów.
W przedstawianym poniżej przeglądzie odwołamy się najpierw do starszych polskich wydań norm ISO. Oczywiście, pomijamy jeszcze wcześniejsze normy PN z tego zakresu bo to już dawna historia.
Normy PN-ISO.
Normą wprowadzającą jest PN-ISO 7870:2006 „Karty kontrolne. Ogólne wytyczne i wprowadzenie”. Jest to bardzo dobre, kompletne, wprowadzenie do tematu. Oczywiście najwięcej miejsca zajmuje przedstawienie kart kontrolnych Shewharta ale znalazło się również miejsce na przedstawienie tzw. kart pochodnych takich m. n. jak wielowymiarowe, trendu, ruchomej średniej i ruchomego rozstępu, wykładniczo ważonej ruchomej średniej (EWMA), sum skumulowanych (CUSUM) i kart akceptacji procesu. Norma zawiera także bardzo interesujące praktycznie informacje nt. kryteriów skutecznego wykorzystania kart kontrolnych.
Z praktycznego punktu widzenia najważniejsze znaczenie ma norma PN-ISO 8258+AC1:1996 „Karty kontrolne Shewharta”, w której przedstawiono zasady konstrukcji i posługiwania się kartami Shewharta najczęściej wykorzystywanymi w praktyce. Pomimo, że od wydania tej normy minęło już ponad 20 lat to jej tekst jest wciąż aktualny.
Pozostałe wydania polskie to:
- PN-ISO 7873:2001 „Karty kontrolne wartości średniej z wewnętrznymi granicami kontrolnymi” – karty te przy spełnieniu określonych warunków konstrukcyjnych mogą być bardziej czułe na zmiany położenia procesu od klasycznych kart kontrolnych Shewharta
- PN-ISO:2001 „Karty akceptacji procesu” – stosuje się w sytuacji gdy dopuszczalne jest przesunięcie procesu jeśli chodzi o położenie. Podobnie jak karta z tzw. poszerzonymi liniami, karta akceptacji procesu zastępuje klasyczną kartę kontrolną Shewharta dla wartości średniej, która w przypadku akceptowalnych zmian w położeniu procesu mogłaby zachęcać do zbędnego „manipulowania” procesem, czyli jego przesterowania.
Normy ISO.
Aktualną obecnie jest norma ISO 7870 „Control charts”, składająca się 6 następujących części:
- ISO 7870-1:2014 Part 1: „General guidelines”
Treść odpowiada ogólnie wspomnianej wcześniej normie PN-ISO 7870:2006 „Karty kontrolne. Ogólne wytyczne i wprowadzenie”, dodatkowo zwrócono uwagę m.in. na dane skorelowane oraz znaczenie systemu pomiarowego - ISO 7870-2:2013 Part 2: „Shewhart control chart”
Jest to z kolei nieco zmodyfikowany odpowiednik również wspomnianej wcześniej normy PN-ISO 8258+AC1:1996 „Karty kontrolne Shewharta”. Zaprezentowane obecnie podejście ma charakter bardziej praktyczny od poprzedniego. Przykładowo, poprzednio jako sposób interpretacji karty przedstawiono osiem kryteriów Nelsona [2] , czego w praktyce się nie wykorzystuje. Teraz, w tekście zasadniczym podaje się – i słusznie - tylko cztery podstawowe kryteria Nelsona, natomiast wszystkie kryteria podane są do wiadomości zainteresowanych w Aneksie B. - ISO 7870-3:2012 Part 3: „Acceptance control charts”
Poza zmianami redakcyjnymi ułatwiającymi lekturę tej części, zawartość merytoryczna odpowiada scharakteryzowanej już normie PN-ISO:2001 „Karty akceptacji procesu”. - ISO 7870-4:2011 Part 4: “Cumulative sum charts”
Jest o norma bardzo szczegółowo przedstawiająca zasady konstrukcji oraz interpretacji karty sum skumulowanych. Karty te, niezależnie od techniki prowadzenia (V-maska, tabelaryczna) cechują się zdecydowanie lepszą czułością detekcji niewielkich zmian w położeniu procesu – technika bardzo interesująca, a biorąc pod uwagę możliwość wsparcia komputerowego (Minitab, itp.) nie sprawiająca dodatkowych problemów rachunkowych - ISO 7870-5:2014 Part 5 „ Specialized control charts”
Pod tym tytułem mieszczą bardzo użyteczne w praktyce karty, mi.in.: ruchomej średniej i ruchomego rozstępu, dla procesów z trendem, karty w przypadku rozkładów innych od rozkładu normalnego, tzw. karty standaryzowane w przypadku oceny alternatywnej. Wydaje się, że obok części drugiej omawianej normy poświęconej kartom Shewharta jest to część najbardziej interesująca. - ISO 7870-6:2016 Part 6: „EWMA chart”
Z punktu widzenia przeznaczenia kartę wykładniczo ważonej ruchomej średniej (EWMA) można traktować jako alternatywę dla karty sum skumulowanych (CUSUM) przedstawionej w Części 4. Od strony praktyczniej karta EWMA to prostszy w użyciu zamiennik karty CUSUM.
Proponowane szkolenia:
STATYSTYCZNE STEROWANIE PROCESEM SPC – SZKOLENIE ZAAWANSOWANE
STATYSTYCZNE STEROWANIE PROCESEM SPC - SZKOLENIE PODSTAWOWE
SPC Z WYKORZYSTANIEM PROGRAMU MS EXCEL
SPC W PRZYPADKU KRÓTKICH SERII
STATYSTYCZNE STEROWANIE PROCESEM SPC- WARSZTATY DLA OPERATORÓW
STATYSTYCZNE STEROWANIE PROCESEM SPC Z ANALIZĄ SYSTEMÓW POMIAROWYCH MSA
