1. Fałszowanie żywności – komu się opłaca?
Ocenia się, że koszty finansowe wynikające z obecności zafałszowanej żywności na rynku sięgają od 8 do 12 miliardów EUR rocznie (według danych European Commission's Knowledge Centre for Food Fraud and Quality).
O ile korzyści z prowadzenia takiego procederu są ogromne, dla producentów oznacza to straty, nie tylko finansowe. Wizerunek firmy i marka mogą bardzo ucierpieć, jeśli w obrocie pojawiają się produkty niebezpieczne dla życia i zdrowia konsumentów, zafałszowane, o jakości nieodpowiadającej oczekiwaniom klientów oraz zapłaconej cenie. Dla firm oznacza to spadek zaufania, który jest trudno odzyskać.
2. Kiedy mamy do czynienia z zafałszowaną żywnością?
Oszustwo w kontekście żywności (food fraud) oznacza, że opis pochodzenia żywności, jej składu oraz sposobu jej pozyskania i/lub przygotowania nie jest zgodny z prawdą (według definicji podanej przez Komisję Europejską). Zgodnie z obowiązującym prawem, każdy mieszkaniec Unii Europejskiej ma prawo do ochrony przed takimi praktykami i do otrzymywania dokładnych i prawdziwych informacji na temat kupowanej żywności.
Jak wynika z dostępnych danych, najczęściej fałszowaną żywnością są: oliwa z oliwek, mleko, miód, szafran, sok pomarańczowy, sok jabłkowy, wino winogronowe, ekstrakt waniliowy i ryby. Często fałszowane są luksusowe alkohole.
3. Serializacja – skuteczne działanie zapobiegające fałszowaniu żywności?
Dotychczas wdrożone przez Komisję Europejską działania i rozwiązania mające na celu walkę ze zjawiskiem fałszowania żywności nie w pełni mu zapobiegają. Istniejące bazy danych mają charakter informacyjny (EU wine DB, Oleum DB, Honey DB, Fish DB, Horse Meat). Prowadzone są również działania mające na celu ujednolicenie metod analitycznych umożliwiających wykrycie zafałszowań.
Aby zapewnić autentyczność produktów i minimalizować ryzyko ich zafałszowania producenci coraz częściej stosują serializację, czyli proces umieszczania unikalnego numeru na produkcie w celu identyfikowalności i uwierzytelnienia produktu na poziomie pojedynczego opakowania, a nie na poziomie partii.
Takie rozwiązanie jest znane w branży farmaceutycznej, gdzie ocenia się, że do obrotu w krajach rozwiniętych trafia ok. 1% zafałszowanych leków, a w sprzedaży internetowej jest ich już nawet 50%! Uważa się, że serializacja powinna być obowiązkowo stosowana w produkcji i obrocie żywnością dla niemowląt i małych dzieci.
Serializacja produktów spożywczych umożliwia producentom, sprzedawcom detalicznym i konsumentom śledzenie produktów w całym łańcuchu dostaw - od produkcji, przez logistykę, po sprzedaż. Przewiduje się, że ilość serializowanych produktów na rynku spożywczym będzie rosła w kolejnych latach.
Chociaż wdrożenie serializacji początkowo wymaga znacznych nakładów czasowych i kosztowych, zapewnia producentom dodatkową ochronę swoich produktów, a docelowo również konsumentów.
Rys. 1. Serializacja produktów szczególnie narażonych na zafałszowanie: indywidualny kod 2D na opakowaniu wzbudza zaufanie klientów co do autentyczności produktu i możliwa jego identyfikację.
4. Branża farmaceutyczna – sprawdzone rozwiązanie
Skala obrotu zafałszowanymi produktami leczniczymi oraz niebezpieczeństwo związane z przyjmowaniem ich przez pacjentów stały się powodem wprowadzenia działań mających na celu zlikwidowanie tego zjawiska. Aby ochronić pacjentów oraz wyeliminować z rynku zafałszowane produkty lecznicze została uchwalona Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/62/UE z dnia 8 czerwca 2011 r., nazywana „dyrektywą antyfałszywkową”. Na mocy tej dyrektywy został wprowadzony system zapobiegający wprowadzania sfałszowanych produktów leczniczych do legalnego łańcucha dystrybucji.
Od 9 lutego 2019 r. wytwórcy leków są zobowiązani umieszczać na opakowaniach leków dwa rodzaje zabezpieczeń tzw. Safety Features do których należy:
• unikalny identyfikator każdego opakowania leku w postaci kodu 2D
• element uniemożliwiający naruszenie opakowania (anti-tempering device – ATD), czyli tzw. plomba pozwalająca na weryfikację czy opakowanie jednostkowe produktu nie zostało naruszone na kolejnych etapach dystrybucji.
Dodatkowo, w krajach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego uruchomiony został system weryfikacji autentyczności leków. Jest to platforma informatyczna umożliwiająca nadzór nad całym łańcuchem dostaw. Kody wszystkich zwalnianych do obrotu opakowań są wprowadzane do systemu przez producentów, a następnie weryfikowane w momencie wydawania leków pacjentowi.
Połączenie tych wszystkich elementów: unikalnego oznakowania każdego opakowania leku, zabezpieczenia umożliwiającego weryfikację czy opakowanie zostało naruszone oraz uruchomienie systemu informatycznego daje pewność, że wydany pacjentowi lek jest niezafałszowany.
Rys. 2. Weryfikacja dwóch rodzajów zabezpieczeń: kod UI oraz ATD wykluczają możliwość wydania pacjentowi zafałszowanego leku.
Czy prawny obowiązek serializacji produktów spożywczych w połączeniu z centralnym systemem informatycznym obejmującym wszystkie kraje UE zastąpi wkrótce rozwiązania wdrażane indywidulanie przez producentów żywności tak, jak ma to już miejsce w przypadku branży farmaceutycznej?
